POLSKIE UWERTURY I KONCERTY XX I XXI WIEKU

Wydawca | Polskie Radio S.A. Agencja Muzyczna
Nr Katalogowy | PRCD 2289
Data | 2019

Roman Statkowski Uwertura do opery „Maria”
Stanisław Moryto Koncert na wiolonczelę i orkiestrę smyczkową
Antoni Szałowski Uwertura na orkiestrę
Piotr Moss II Koncert wiolonczelowy „Prières”

Wykonawcy:
Tomasz Strahl | wiolonczela
Polska Orkiestra Sinfonia Iuventus im. Jerzego Semkowa
Mirosław Jacek Błaszczyk | dyrygent

Uroczyste obchody 100. rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości zaowocowały mnogimi przedsięwzięciami kulturalnymi skupionymi zwłaszcza na przypominaniu wspaniałego dorobku rodzimej literatury, sztuki oraz muzyki, czasów niewoli i czasów wolności. Prezentowanie ojczystej muzyki to zawsze niezwykle ważny element misji Polskiej Orkiestry Sinfonia Iuventus im. Jerzego Semkowa, która wkraczając w drugą dekadę owocnej działalności poszczycić się tu może imponującym dorobkiem koncertowym i fonograficznym. Podczas koncertów w kraju i poza jego granicami oraz w nagraniowych studiach zespół wykonywał niezliczone pozycje repertuaru należącego zarówno do „kanonu” muzyki koncertowej XIX i XX wieku, jak i – co szczególnie cenne – kompozycje twórców mało znanych, zapomnianych, dzieła trudno dostępne w edycjach, rzadko dotąd nagrywane. Także nowe, tworzone już w obecnym stuleciu i dopiero wkraczające w koncertowy obieg. Ten nurt działalności orkiestry ilustruje program prezentowanej płyty zawierającej zapis koncertu z 22 czerwca 2019 roku poświęconego w całości muzyce polskiej XX i XXI wieku – zarazem popisu znakomitego wiolonczelisty Tomasza Strahla. Dwa koncerty wiolonczelowe – Stanisława Moryty i Piotra Mossa – w programie jednego wieczoru pozwoliły doskonale ukazać wszechstronność jego talentu. Koncert był także okazją uczczenia podwójnego jubileuszu Piotra Mossa, który w 2019 roku obchodził swe 70. urodziny oraz półwiecze pracy artystycznej i tego dnia otrzymał złoty medal Zasłużony Kulturze – Gloria Artis.

_________________

Dzieje kariery Romana Statkowskiego stanowić mogą ilustrację trudności, z jakimi borykali się kompozytorzy jego pokolenia – utalentowany i dobrze wykształcony (między innymi. w konserwatorium w Petersburgu, pod kierunkiem Nikołaja Sołowjowa oraz mistrza orkiestracji, Nikołaja Rimskiego-Korsakowa), miał wielkie ambicje przede wszystkim jako twórca operowy, lecz trudne warunki polityczne, materialne i organizacyjne ograniczające życie muzyczne Warszawy przełomu XIX i XX wieku nie pozwoliły mu w pełni rozwinąć skrzydeł. Jego niezwykła, osadzona w scenerii starożytnej Grecji i korzystająca z ciekawych, archaizujących stylizacji opera Philenis z 1897 rokuczekała na uznanie wiele lat, wystawiona (dzięki wsparciu Emila Młynarskiego) dopiero w 1904, po nagrodzeniu dzieła na konkursie w Londynie. Zachęcony tym Statkowski skomponował niedługo potem kolejne dzieło sceniczne, operę Maria według poetyckiej powieści Antoniego Malczewskiego, którą w chwili premiery (1906) uznano za jedno z najlepszych polskich dzieł tego gatunku czasów postmoniuszkowskich (niestety, szybko zapomnianą…). Jej orkiestrowy wstęp zachwyca symfonicznym rozmachem i dramatycznym nerwem wprowadzającym w akcję rozgrywającą się na siedemnastowiecznych Kresach.

Czas międzywojenny reprezentuje w programie błyskotliwa, motoryczna, wielobarwna Uwertura na orkiestrę Antoniego Szałowskiego. Twórca ten, po studiach w Konserwatorium Warszawskim na początku lat trzydziestych XX wieku wyjechał do Paryża (gdzie pozostał do śmierci w 1973 roku), by kontynuować naukę u sławnej Nadii Boulanger, cieszącej się opinią doskonałej nauczycielki, szczególnie ukochanej przez kompozytorów z Polski. Choć mistrzyni dawała swym uczniom znaczną swobodę w wyborze artystycznej drogi, to jej własne preferencje, zwrócone ku muzycznemu neoklasycyzmowi, odcisnęły się silnie na pokoleniach jej adeptów, utrwalając upodobanie do tego właśnie nurtu także w Polsce – a Uwertura jest jego dobrym przykładem.

Dwa koncerty wiolonczelowe wykonane przez Tomasza Strahla dzieli zaledwie dekada, ale też należą już do dwóch różnych stuleci. Dzieło Stanisława Moryty z 1992 (dedykowane pamięci wiolonczelisty Zbigniewa Kyci, przyjaciela kompozytora) nasycone jest dramatyczną, elegijną ekspresją, znajdującą wyraz w określeniach charakteru jego ogniw: Drammatico / Lugubre / Aggresivo; zawiera cytat przejmującej pieśni pasyjnej z epoki polskiego renesansu, Płaczże dzisiaj, eksponuje też silnie wiolonczelową wirtuozerię. Prawykonanie utworu miało miejsce podczas Festiwalu w Kamieniu Pomorskim 7 lipca 1993 roku, a jego wykonawcą był Andrzej Wróbel (z sekcją smyczkową Filharmonii Koszalińskiej pod batutą Szymona Kawalli). Kompozycja uznawana za jedną z wybitniejszych w dorobku autora, znalazła szczególnie oddanego propagatora w osobie Tomasza Strahla, który wykonał ją kilkadziesiąt razy, i tak o niej mówił: „Bardzo efektowny utwór, w którym wiolonczela śmieje się i łka, z pięknym brzmieniem i dramaturgią. Daje soliście pole do popisu”. Tomasz Strahl dokonał pierwszej rejestracji radiowej Koncertu z zespołem Concerto Avenna pod dyrekcją Andrzeja Mysińskiego oraz nagrał go na płycie Moryto. Shostakovich (DUX) ze Śląską Orkiestrą Kameralną pod dyrekcją Mirosława Jacka Błaszczyka.

Do ostatniej generacji uczniów wspomnianej Nadii Boulanger należy także niezwykle wszechstronny twórca, od dekad mieszkający we Francji, lecz stale obecny również na polskich estradach, Piotr Moss (innymi jego znakomitymi mistrzami byli Grażyna Bacewicz, Piotr Perkowski, Krzysztof Penderecki). Jego II Koncert wiolonczelowy z podtytułem Prières (Modlitwy) skomponowany został w 2003, w Polsce jego premiery dokonał Tomasz Strahl z NOSPR w 2005 roku. W jej recenzjach pióra Ewy Szczecińskiej po katowickim festiwalu „Polska muzyka współczesna – festiwal prawykonań” czytamy, że jest to „modlitewne, dramatyczne dzieło o szerokiej, wielowątkowej narracji, koncert, w którym ważna jest zarówno solowa partia wiolonczeli (świetny Tomasz Strahl), jak i wołające, błagające, wreszcie lirycznie nucące frazy poszczególnych instrumentów orkiestry. Monumentalna, mroczna i groteskowa zarazem muzyka z powracającym niczym memento leitmotivem”; „karnawał zmaga się w Prières Mossa z postem, post zmaga się z karnawałem – tak odczytuję tę muzykę. Dramatyczną, wielowątkową, gęstą od myśli i stanów emocjonalnych, stylistycznie usytuowaną gdzieś między Szostakowiczem, Lutosławskim i Kanczelim. Ważny polski koncert wiolonczelowy”. [Piotr Maculewicz]

Reżyseria dźwięku, montaż i mastering: Tadeusz Mieczkowski
Asystent reżysera dźwięku: Klementyna Mieczkowska

Nagranie zrealizowano na żywo w Studiu Koncertowym Polskiego Radia im. Witolda Lutosławskiego w Warszawie 22 czerwca 2019 r.

Płyta dostępna: https://bit.ly/39jgaNv

Sfinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017-2022